Op het parkeerterrein aan de Quai de la Meuse in Calais loopt een groepje jongens. Verslagen kijken ze rond. Zojuist zijn twintig CRS-agenten - Compagnies Républicaines de Sécurité, een speciale eenheid van de Franse politie - over het terrein gemarcheerd, gevolgd door twee vrachtwagens met elk drie potige mannen. In hoog tempo worden tenten verfrommeld en achter in de wagens gegooid.

Van enkele tenten zonder grondzeil blijft een afdruk van het interieur achter: een paardendeken met daarop een slaapzak, wat kledingstukken, slippers of een tandenborstel. Het geheel omringd door een dammetje van modder, aangelegd om het tentdoek op de grond te houden zodat het niet wegwaait en regen minder kans heeft binnen te sijpelen. Alleen de tenten met kinderen worden met rust gelaten.

Van het groepje jongens is Moussa (niet zijn echte naam) de leider. Hij heeft een grote glimlach en nette kleding. Alleen zijn gehavende voeten, zichtbaar door de sandalen, verraden dat hij buiten leeft. Moussa heeft al een nieuwe tent in zijn hand. De tent mag ik fotograferen, hemzelf niet. Zelfs zijn handen niet. Een herkenbare foto zou ervoor kunnen zorgen dat hij wordt teruggestuurd naar het land waar hij Europa binnenkwam. Ook ‘zijn regering’ boezemt hem angst in. Als bekend wordt dat hij is vertrokken, kan dat nadelige gevolgen hebben voor zijn familie.

Hangend over het hek kijkt een man naar het vertrek en de terugkeer van ‘zijn buren’. Zijn gevoelens zijn dubbel. Zijn stad zit vol vluchtelingen. Tenten staan overal: in de bosjes, op parkeerterreinen, onder luifels en in steegjes. In groepjes lopen ze rond. Doelloos lijkt het. Meestal jonge mannen, maar ook vrouwen en kinderen. Calais telt zo’n 68.000 inwoners, 1.200 agenten en 700 vluchtelingen (eerste helft 2024, bron: Care 4 Calais). Tussen het strand en de krijtrotsen van Dover ligt slechts 33,1 kilometer zee.

Erbarmelijke toestanden

Sinds eind jaren negentig is Calais dé plek waar vluchtelingen naartoe komen om de oversteek naar het Verenigd Koninkrijk te wagen. Rond 2016 was de groep het grootst: tussen de 7.000 en 10.000 mensen verbleven, onder enorme erbarmelijke toestanden, in de ‘Jungle van Calais’, wachtend op het juiste moment om over te steken. Ze verstopten zich in vrachtwagens, klommen op treinen door de Kanaaltunnel of stapten in overvolle rubberbootjes. Met de bouw van vier meter hoge hekken rond de toegangswegen naar de veerboten werden de eerste twee opties vrijwel onmogelijk.

Vluchtelingen kiezen Engeland vanwege de verwachte mogelijkheden op werk of studie. Ook de taal, het ontbreken van een identificatieplicht, het geloof dat kansen er voor het oprapen liggen en de actieve rol van mensensmokkelaars spelen mee. In 2025 tot 21 oktober wisten 36.754 het Verenigd Koninkrijk te bereiken. Twintig mensen verdronken tijdens hun overtocht (Bron: BBC).

Human Rights Observers

Bij elke ontruiming van een kamp probeert HRO aanwezig te zijn. Meerdere keren per week krijgen ze signalen dat er een ontruiming komt. Het is altijd de vraag wanneer en vanaf waar de politie vertrekt. Via een appgroep houden vrijwilligers contact met posten bij andere locaties.

Met twee auto’s staat HRO een blok van het politiebureau verwijderd. De auto’s staan zo dat ze snel alle drie de wegen kunnen inrijden. Toch is de politie in het kat-en-muisspel hen even te slim af en verliezen ze de politie uit het oog. Als ze hen even later weer op het spoor zijn, ligt de politie ver voor. Bij aankomst bij het kamp dat ontruimd wordt, is de toegangsweg al met politieauto’s afgesloten. Ze besluiten snel om te rijden, in de hoop de ontruiming alsnog te kunnen waarnemen en documenteren. Maar zodra ze vanaf de andere kant het terrein betreden, komen twee agenten op hen afgesneld om ze te verwijderen. De politie filmt de vrijwilligers en andersom.

Vorig jaar werden vrijwilligers, niet alleen van HRO, vaak gecontroleerd. Het is intimiderend om omringd te worden door gewapende agenten. Identiteitskaarten werden gevraagd, auto’s geopend en doorzocht. Niet alles wat de CRS-agenten doen, is legaal. Uit voorzorg verplaatsen vrijwilligers zich nooit alleen en dragen ze altijd een nekkoord met een kaart. Daarop staan de gegevens van de organisatie en telefoonnummers die gebeld moeten worden, onder andere van een advocaat.

Officieel kun je spullen die bij een ontruiming in beslag zijn genomen, terugkrijgen bij het politiedepot. Vooral belangrijk wanneer iemand in de haast zijn identiteitspapieren is vergeten. Het is een papierenwerkelijkheid. De meeste vluchtelingen zijn te bang om bij de politie te vragen naar hun paspoort. Degenen die het wél proberen, krijgen meestal niets terug.

In het warehouse bespreekt HRO de dag na. Het gebouw is onder andere voor Calais Food Collective, Refugee Community Kitchen, The Woodyard en Utopia 56 hun uitvalsbasis. In de centrale ruimte is koffie en thee, en het eten voor de vluchtelingen wat over is van de vorige dag kan worden opgewarmd en gegeten. Iedereen komt hier samen. Elke organisatie heeft een eigen focus, maar er wordt veel samengewerkt.

In het warehouse staan hoge stellingkasten met voorraden, die tegelijkertijd de plekken van elke organisatie afbakenen. Er zijn kasten met kleding, schoeisel, dekens en tenten. Kasten vol knutselspullen met er tussen werktafels waar een team kinderactiviteiten organiseert. Verderop een enorme voorraad voedsel in blikken en pakken, waar pakketten van worden gemaakt. Achterin een zagerij, waar pallets worden verzaagd tot brandhout. Wat wordt uitgedeeld in koude periodes, zowel om te koken als om warm te blijven. Er is ook een organisatie, die maaltijden uitdeelt. In een grote keuken snijden zeven vrijwilligers boontjes voor de maaltijd van de volgende dag. Aan de zijkant roert een kok in enorme pannen.

De kok: ‘Het eten wordt afgestemd op de herkomst van de mensen. Vaak lastig, omdat ze uit zoveel verschillende plekken komen. Curries met rijst maken we het meest. Er zijn nu veel mensen uit Oost-Afrika, dus daar richten we ons op. Het koken doen echte koks. Het snijden de andere vrijwilligers.’

De voorraden zijn enorm, maar de doorloop van vluchtelingen en de bijna dagelijkse ontruimingen zorgen ervoor dat ze snel slinken. Donaties blijven cruciaal. Vrijwilligers zamelen na afloop van festivals in heel Europa achtergelaten tenten in. Voor verzending naar Calais worden ze nagekeken: geen scheuren, alle stokken en haringen aanwezig.

Vrijwilligers

Veel vrijwilligers nemen vrij van hun studie of baan, of doen het werk in plaats van een vakantie. Ze sparen om hier een tijdje te helpen. De vrijwilligers komen uit heel Europa en soms uit de VS. Een kleine groep is permanent, maar ook zij moeten soms langere pauzes nemen. Het werk is enorm intensief en aangrijpend.

Een vrijwilliger: ‘Op TikTok zag ik een filmpje van Care4Calais. Ik wist heel weinig over de situatie en ben erover gaan lezen. Toen ik het mijn ouders vertelde, zeiden ze eerst: ‘‘Weet je het zeker?’’ Nadat ik een paar keer was geweest, zijn mijn vader en zus ook gegaan.’Tijdens het tweede jaar van haar studie verpleegkunde maakte ze de overstap naar FAST. Verschillende organisaties vragen om een specifieke opleiding of ervaring.

First Aid Support Team

FAST deelt samen met Care4Calais een warehouse en enkele containers in Sangatte, ten oosten van Calais. FAST verleent EHBO en deelt hygiëneproducten uit. Het team bestaat uit vijf personen. Daardoor zijn de lijnen kort en vindt de nabespreking vaak al op de terugweg in de auto plaats.

Van maandag tot zaterdag bezoekt FAST locaties. Twee dagen per week staan ze op het grote parkeerterrein naast het ziekenhuis. De andere dagen gaat FAST met rugzakken te voet het bos in om de kleinere verborgen kampen te bezoeken.

Bij aankomst op het parkeerterrein parkeren ze zo dat ze bij nood direct kunnen wegrijden. Verstandig blijkt wanneer even later een bericht komt, dat elders twee rivaliserende groepen mensensmokkelaars op elkaar zijn gaan schieten, midden tussen vluchtelingen en hulpverleners. Het terrein, waar we staan, is verlaten op 26 mobiele toiletten en een lege drinkwatertank na. De tank wordt direct gemeld bij Calais Food Collective, die hem kort daarna komt vullen. Tafels en stoelen worden klaargezet. Een andere organisatie komt ook aan. Zij zorgen voor een kapper, oplaadpunten voor telefoons, fietsreparatie, taallessen, knutselactiviteiten en kleding.

Terwijl nog niet alles staat, komen uit allerlei hoeken en gaten van het omliggende struikgewas en beboste terrein mensen aangelopen. Vooral jonge mannen, maar ook enkele vrouwen met kinderen, die vooral aan de ingang van het parkeerterrein blijven. Rond de tafels van de andere organisatie verzamelen zich mensen. Er wordt gevoetbald, gezongen en gedanst. Ook dit is enorm belangrijk. Heel even mogen de vluchtelingen weer ‘gewoon mens’ zijn en kunnen zij de verschrikkelijke omstandigheden waaronder zij leven een klein beetje vergeten. Verderop staat een dieselaggregaat te brommen. Het is verbonden aan zo’n 50 stopcontacten. Eromheen staan mensen, die hun telefoon willen opladen.

Een vluchteling: ‘Het is echt belangrijk om een telefoon te hebben en een volledig opgeladen batterij, want je moet contact houden met je familie als je hier bent. Je hebt toegang tot informatie via je gps en je kunt ook de kustwacht bellen. Als je een probleem hebt met je boot tijdens een schipbreuk.’

Bij FAST staat een rij. De meesten komen voor kleine ‘sambalbakjes’ gevuld met tandpasta, shampoo, vaseline of hoestsiroop, of om een nagelschaar te lenen. Anderen hebben complexere medische problemen en nemen plaats op de ‘behandelstoelen’. Gehavende, opgezwollen en geïnfecteerde voeten door onhygiënische omstandigheden, het snijdende struikgewas en voortdurend nat zijn, komen het meest voor. Er zijn wonden die verzorgd moeten worden, longen die worden beluisterd, ontstoken oren en ogen die worden bekeken. Heel soms iemand met een breuk. Niet iedereen spreekt Engels of Frans. Daarom gebruiken vrijwilligers vertaalapps en hangen er posters waarop mensen kunnen aanwijzen wat er mis is.

Een belangrijk, vaak onbenoemd onderdeel van het werk is het contact met mensen. Empathie tonen en tegelijk afstand houden. Een begeleider: ‘Soms lukt dat niet. Er was een man met vrouw en kinderen. Ik word nog steeds emotioneel als ik eraan denk. Hoe hij naar mij keek. Ik vraag me af: hoe is hij terechtgekomen? Is hij er nog steeds of is hij naar Engeland gegaan? Ik heb geen idee. Ik denk dat hij de oversteek heeft gemaakt. Ik hoop dat het hem gelukt is. Ik heb hem niet meer gezien. Ja, ik denk dat het hem gelukt is. Hij had niet zulke slechte schoenen, zijn kleren waren goed genoeg. Ik denk dat hij het geld had om een boot te betalen. Hopelijk is het hem gelukt.’

Kindness has no borders

‘Migranten zitten vol dromen. Op zoek naar iets, maar het gewoon niet redden. Het is moeilijk en triest, want het stopt niet als ze op hun bestemming zijn. De reis stopt niet. De armoede stopt niet.’ - vrijwilliger uitkijkend over een kamp