We weten het. Eind mei zei PVV-leider Geert Wilders dat Nederland ‘één groot AZC’ dreigde te worden. Toen het asielbeleid naar zijn smaak niet snel stringenter kon worden, trok hij de stekker uit het kabinet Schoof. Zijn beide nieuwrechtse bondgenoten BBB en NSC zwaar gehavend achterlatend. Op 29 oktober zijn er nieuwe verkiezingen gepland.

De afgelopen kabinetsperiode – en de lange aanloop ernaartoe – stond voor een belangrijk deel in het teken van asielnoodmaatregelen die op gespannen voet staan met hoger recht zoals verdragsnormen en Europees recht. Adviezen van de Raad van State en andere deskundigen repten van gebreken inzake analyse, oplossingsgerichtheid en doeltreffendheid.

Verhit debat

Al jaren wordt een verhit migratiedebat gevoerd. Veel burgers achten het problematisch dat de regering niet in staat lijkt om de migratieproblematiek op te lossen. Migratie wordt daardoor symbool van falend overheidsbeleid en aanjager van maatschappelijk onbehagen. Het belang van een evenwichtig en reëel debat weegt steeds zwaarder.

Lucassen plaatste het giftige migratiedossier in een breder kader. Daarbij de voor- en de nadelen, de argumenten van voor- en tegenstanders, de kosten en de baten steeds in het oog houdend. Hij plaatste het debat in een verhelderend historisch perspectief. Zonder migratie bijvoorbeeld geen Gouden Eeuw. Uiteraard kwam ook asiel aan bod.

Landen die het Vluchtelingenverdrag van 1951 tekenden, alsook het daarop volgende Protocol uit 1967, verplichtten zich een claim van een asielzoeker serieus tegen het licht te houden. Een aantal West-Europese landen neemt deze verplichting serieus. Een van de mythes die Lucassen doorprikte betrof de toestroom van vluchtelingen. Feit is dat deze groep op de lange termijn gezien ongeveer 10% uitmaakt van de wereldwijde migratiestromen.

Arbeidsmigratie

Het accent van Lucassens voordracht kwam vervolgens meer te liggen op arbeidsmigratie, een verschijnsel dat al lang geleden de kop op stak. Opmerkelijk daarbij is dat Europa eeuwenlang zelf een migratiecontinent is geweest. Rond 1850 nam de uittocht uit Europa, aangedreven door de industriële revolutie – denk aan stoomboten – massale vormen aan.

Pas na de Tweede Wereldoorlog voltrok zich een kanteling en werd Europa een bestemmingscontinent voor migranten. Want er veel vraag is naar arbeid en het aanbod vanuit het binnenland niet volstaat, is immigratie vrijwel steeds het gevolg, ook bij een streng grensbeleid. Lucassen geldt als voorstander van een meebuigend grensbeleid.

Bij dat laatste wordt toegang tot de arbeidsmarkt, aangedreven door economische groei, gecombineerd met een strenge arbeidsmarktcontrole. Dat laatste is volgens hem belangrijk om uitbuiting en oneerlijke concurrentie tegen te gaan. En migranten die langer blijven, krijgen in dit scenario uiteindelijk de optie om getrapt sociale en juridische rechten op te bouwen.

Concurrentie

Internationaal gezien concurreert een open economie als die van vergrijzend Nederland steeds meer met die van andere landen die een magneet zijn voor arbeidsmigranten of dat snel zullen worden. Dit is aan de orde zowel binnen (Hongarije, Italië) als buiten (Marokko, Turkije) Europa. Een kwestie van follow the money.

Met zijn nuchtere blik liet Lucassen zien dat onbehagen over migratie niet nieuw is. Perioden van pessimisme worden afgewisseld met tijden van acceptatie. In Nederland voltrok zich in de jaren negentig van de vorige eeuw een golf van integratiepessimisme nadat politici als Bolkestein en Fortuyn de aanval op de multiculturele samenleving hadden geopend.

Voorafgaand aan de jaren negentig gold de stilzwijgende afspraak om van migratie geen politiek thema te maken. Daarna werd de toon van het debat feller. Deze gang van zaken werd beïnvloed door ontwikkelingen in de jaren zeventig en tachtig in het VK en het VS, waar Thatcher en Reagan boegbeelden werden van nieuwsrechts.

Hoe verder?

In het heftige discours over migratie zijn in de afgelopen jaren verschillende adviezen en rapporten verschenen die op basis van uitvoerige analyses voorstellen hebben gedaan voor toekomstig migratie- en opvangbeleid. De gemeenschappelijke deler is dat migratie zowel voordelen (zorg betaalbaar houden) als nadelen (gevolgen voor de woningmarkt) kan hebben.

Op het vlak van migratiebeleid spelen tegengestelde belangen, concludeert ook het Sociaal en Cultureel Planbureau. Gemakkelijke en snelle oplossingen zijn er niet. Zorgen over migratiebeleid worden niet alleen weggenomen met migratiebeleid. Er is meer nodig. Wat daarbij meespeelt is het belang van een realistisch en zinvol debat over migratie.

Tot slot

Andere sprekers – naast Lucassen – waren Minister van Staat Winnie Sorgdrager (namens Vluchtelingenwerk Nederland) en Annet Bertram, sinds 1 april 2025 secretaris-generaal van het ministerie van Asiel en Migratie. Tevens directeur-generaal Asiel, een functie die zij sinds 2023 vervult. Hun bijdragen waren vertrouwelijk.

Verder lezen: Leo en Jan Lucassen, Vijf eeuwen migratie. Een verhaal van winnaars en verliezers (Amsterdam 2018). In dit boek, dat Lucassen samen met zijn broer schreef, staat de lange en rijke migratiegeschiedenis van Nederland centraal.