Er is geen onderwerp waar Schols, verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, zoveel vragen over krijgt als over onterven. Een beladen onderwerp, en een bom onder de familieverhoudingen bovendien. Een enquête bracht een paar jaar geleden aan het licht dat 13% van de ouders hun kinderen wel zou willen onterven. ‘Het aantal gevallen is de afgelopen jaren flink toegenomen’, ziet Schols, die al jaren met colleges erfrecht door het land trekt.

Ruzies, een verslaving, een niet afgemaakte studie, een onverwerkte echtscheiding: de redenen die mensen aanvoeren om een kind te onterven, zijn zo gevarieerd als het leven zelf. Ook de ‘koude kant’ kan de verhoudingen in een familie onder druk zetten. Denk aan een bemoeizuchtige schoonzoon, of de jongere vriendin van een vader op leeftijd die door de kinderen niet wordt geaccepteerd. Aldus het artikel in Het Financieele Dagblad.

Krassen op de ziel

Aan onterving gaat lang niet altijd slaande ruzie vooraf, benadrukt Schols. ‘Er zijn ook ouders die denken: ze hebben wel genoeg gehad. Er ligt een zeilbootje in de haven, ze hebben in het buitenland kunnen studeren. Wat moeten ze met nóg een huis? Ze krijgen ieder nog een miljoen, en de rest geef ik aan een goed doel.’ Dan zullen ze dat wel goed moeten uitleggen, zegt Schols. Want onterving is een ingreep van formaat die flinke krassen op de ziel kan veroorzaken.

Er zijn soms alternatieven met minder drama. Als ouders een van hun kinderen het grootste deel van hun erfenis willen geven, bijvoorbeeld omdat hij minder geluk had in het leven, hoeven ze niet de andere kinderen meteen te onterven. Ouders kunnen hun testament zo aanpassen dat de pechvogel meer erft, zonder de andere kinderen te onterven. Ze kunnen het onfortuinlijke kind ook geld schenken.

Legitieme portie

Onterven doe je in je testament, en daarvoor moet je naar de notaris. Die zal je uitleggen dat onterfde kinderen geen erfgenaam meer zijn, maar volgens de letterlijke tekst van de wet wel recht houden op de ‘legitieme portie’, kortweg de ‘legitieme’. Dat is een soort erfrechtelijk minimum waar je als onterfd kind onder alle omstandigheden een beroep op kan doen. Het is de helft van het deel waar je recht op had als je niet onterfd was.

Nederlanders hechten er veel waarde aan, bleek een jaar geleden nog uit een onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid: 80% van de geënquêteerden is tegen volledige afschaffing. Een kleine minderheid van 19% vindt dat ouders hun kinderen wel volledig moeten kunnen onterven, zo lezen we in het FD.

Nieuw erfrecht

Door de invoering van het nieuwe erfrecht in 2003 is de positie van onterfde kinderen behoorlijk verzwakt. ‘Daarvoor kwam onterving niet zo vaak voor’, kijkt Schols terug. ‘Het had ook niet zo veel zin. Een kind dat een beroep deed op zijn ‘legitieme’ werd automatisch opnieuw erfgenaam. En werd dus ook mede-eigenaar van het huis van de overleden ouders en mocht meebeslissen over de afhandeling van de nalatenschap.’

Sinds 2003 is het onterfde kind gestript van veel van die rechten. Het mag niet meer meepraten en heeft ook geen recht op spullen – of het nu gaat om die vintage Aston Martin of iets heel intiems als de fotoalbums van vroeger. Het kind kan een beroep doen op de legitieme, maar het enige wat hij dan krijgt, benadrukt Schols, is een erfrechtelijke schadeclaim. ‘En daarvan moet je nog maar afwachten of en wanneer je die kan verzilveren.’

Schadeclaim

Notarissen mogen onterfde kinderen niet informeren over het overlijden van de ouder. Die moet daar zelf achter zien te komen. Dat is nog niet eenvoudig als er geen contact meer is. Op de dag van het overlijden begint een klok te tikken. Het onterfde kind heeft vijf jaar de tijd om een beroep te doen op de legitieme. In principe is die schadeclaim zes maanden na het overlijden opeisbaar, maar de praktijk pakt volgens de hoogleraar vaak anders uit.

Schols: ‘Als de echtgenoot nog leeft, of er is een nieuwe partner in het spel, dan is de schadeclaim pas opeisbaar na zijn of haar overlijden. Zeker bij een jongere partner ben je dan zomaar vijftien of twintig jaar verder. Dan mag je hopen dat er tegen die tijd nog geld over is. Van de wetgever mag de achterblijvende partner ‘ongestoord voortleven’. Lees: ze mag alles opmaken. Dan is de legitieme foetsie.’

Inflatie

Ook als er wel nog geld is, kan de oogst tegenvallen. Als een onterfd kind zolang moet wachten, heeft de inflatie een flinke hap uit zijn claim genomen. Zolang de schadeclaim niet opeisbaar is, wordt hij weliswaar elk jaar verhoogd met de wettelijke rente, maar – en nu komt het – alleen voor zover die hoger is dan 6%. De wettelijke rente is nu 6%. Er komt dus geen cent bij. En dat was een groot deel van de afgelopen 22 jaar het geval.

Terugkijkend vindt Schols het eigenlijk vreemd dat de term legitieme portie niet gewoon is geschrapt in 2003: ‘Dan was het meteen voor iedereen duidelijk geweest. Door dat begrip uit 1838 te blijven gebruiken is de indruk gewekt dat er niet zo veel veranderde. Ik durf de stelling wel aan dat de legitieme de facto is afgeschaft. En dat is nog steeds niet overal doorgedrongen, ook bij sommige notarissen niet. Het is allemaal nog veel heftiger dan we denken. De gevolgen van een onterving vallen helemaal niet mee.’

Lees het hele artikel in Het Financieele Dagblad:

https://fd.nl/samenleving/1576979/hoogleraar-erfrecht-schols-onterven-is-echt-veel-heftiger-dan-we-denken